Y-DNA (Linja Atërore)
Mënyra më e qartë për të hulumtuar gjenealogjinë dhe prejardhjen përmes testimit gjenetik është kromozomi Y, ose Y-DNA.
Çfarë është një Y-DNA haplogrup (Linja Atërore) dhe kromozomi Y:
Kromozomi Y (Y-DNA) është një strukturë e ADN-së që gjendet në bërthamën e një qelize mashkullore. Njerëzit kanë 23 çifte kromozomesh, 22 palë autosome dhe një palë e kromozomeve të seksit: XX per femrat, dhe XY për meshkujt. Materiali gjenetik i kromozomit Y kalon drejtpërdrejt nga babai te i biri, pa u ndërthurur me materialin gjenetik të nënës. Pra, kromozomi Y mbetet i pandryshuar nga brezi në brez, përveç mutacioneve të cilët ndodhin kur kopjohet materiali gjenetik. Prandaj Y-DNA mund të përdoret për të gjurmuar në mënyrë të qartë dhe të drejtpërdrejtë vijën atërore. Kur ndodhin mutacione, ato trashëgohen në brezat e ardhshëm, kështu lind një haplogrup ose nëndegë e tij që dallohet nga një, ose disa mutacione të përbashkëta. Pra, të gjithë meshkujt që i takojnë të njëjtit Y-DNA haplogrup, kanë një paraardhës të përbashkët nga linja e babait.
Për shembull, gjithë meshkujt që i takojnë haplogrupit E-V13 kanë një stërgjysh të përbashkët i cili ka jetuar para rreth 5000 viteve, tek i cili mutacioni i “E-V13” ka ndodhur për herë të parë. Pastaj nëse dy persona të haplogrupit E-V13 ndajnë edhe mutacione të tjera më të vonshme, lidhja e tyre është më e afërt. Këto mutacione apo ndryshime gjenden në segmente të veçanta të kromozomit Y. Y-DNA haplogrupet dhe nëndegët e tyre janë të dobishme për të kuptuar prejardhjen dhe lëvizjet e popujve, dhe jo për të përcaktuar kombësinë/etninë e sotshme.
Këtu mund të shihni haplogrupet si dhe degëzimet e tyre në një mënyrë më bazike, duke filluar filluar nga “Y chromosome Adam”:
http://www.yfull.com/tree/
Mënyrat e testimit të kromozomit Y (Linjës Atërore apo Y-DNA):
Ka dy mënyra të testimit te kromozomit Y: STR (nga Anglishtja “Short Tandem Repeats”) dhe SNP (nga Anglishtja “Single Nucleotide Polymorphism”). Thjeshtë, STR përdoren për të përcaktuar lidhje brenda afatit gjenealogjik ose kohëve të fundit, ndërsa SNP përdoren për të testuar haplogrupin dhe nendegët/subkladat e tij. Vlen të theksohet se testet me rezolucion të lartë, siç është Big Y-700 nga FamilyTreeDNA, dhe “Whole Genome Sequencing” janë teste që testojnë SNP me një rezolucion tejet të lartë, kështu që lidhjet mund të përcaktohen me një preçizitet të lartë dhe më të mirë se sa testet e STR. Markerët e STR vijnë në panelë të ndryshëm, zakonisht prej 12 deri me 111 markerë. Nëse dy persona kanë të testuar 37 STR markerë dhe kanë ndryshim vetëm në dy prej tyre, atëherë ata llogariten se kane Distancë Gjenetike (GD) 2 nga 37 markerë (35/37) apo 5,4% ndryshim, dhe duhet të kenë prejardhje të përbashkët në vijë atërore që zakonisht daton në afatin gjenealogjik. Sidomos nëse të dy testohen në 67 markerë dhe e njëjta distancë vërtetohet, që do te dukej GD 4/67 (63/67) ose 5,9% ndryshim. Më shumë markerë të testuar do të thotë një saktësi më e lartë në përcaktimin e afrisë në vijë atërore mes dy meshkujve të të njëjtit Y-DNA haplogroup, si dhe një parashikim më të thelluar te haplogroupit. Në të shumtën e rasteve testi me minimum Y-DNA37 markerë, është i mjaftueshëm për të të dyja. Nëse një femër dëshiron të testojë prejardhjen e linjës atërore, apo Y-DNA, ajo duhet te testojë një anëtar të gjinisë mashkullore të familjes së saj, si për shembull, babain ose vëllain. Klikoni këtu për një shpjegim më thellësisht të terminologjisë në gjuhën angleze.
ADN Autosomale
ADN Autosomale thjeshtë është ADN e trashëguar nga gjitha linjat paraardhëse. AncestryDNA, 23andMe, MyHeritage, FamilyFinder, LivingDNA, janë teste autosomale që përdoren për të treguar ngjashmëri gjenetike me popullsi të ndryshme, dhe jo për të përcaktuar prejardhjen e largët, siç mund të përdoret Y-DNA. Ky lloj testi analizon 22 palët e kromozomeve që ndodhen në bërthamën e qelizës, përveç kromozomit “X” dhe “Y”. Kompanitë e ndryshme që bëjnë këtë lloj testi kanë në databazë të tyre persona të tjerë që janë testuar dhe nëse këta persona kanë përputhje në ADN, atëherë ata mund të jenë “kushërinj” të afërt apo të largët, sipas përqindjes së përputhshmërisë. Mirëpo, zakonisht është vështirë të përcaktohet nga cila anë vjen lidhja ose çfarë “kushërinjsh” janë.
mtDNA (Linja Femërore)
Testet mtDNA analizojnë vetëm linjën e nënës. Këtu nuk ka asnjë ndryshim mes nënës dhe fëmijës pasi mtDNA kalon vetëm nga nëna tek fëmija. Edhe pse meshkujt trashëgojnë mtDNA nga nënat e tyre, ata nuk do ta kalojnë atë tek fëmijët e tyre. Ky tipar unik i mtDNA e lejon atë që të përdoret për gjurmimin e linjës së nënës. Si testet Y-DNA, edhe testet mtDNA mund të përdoren për të kuptuar më saktë prejardhjen.